Ortopedik Travmatoloji
Kemik iliği, kemiklerin içinde süngerimsi bir maddedir. Yarı katı hematopoietik kök hücrelerden oluşur. Hematopoietik kök hücreler, beyaz kan hücrelerini (lökositler – enfeksiyonlarla savaşır), kırmızı kan hücrelerini (eritrositler – kanda oksijen taşırlar) trombositleri (kanı pıhtılaştırır) üretir. Hematopoietik kök hücreler genellikle kemik iliğinde bulunur ancak bazen periferik kanda da bulunabilirler. Göbek ayrıca hematopoietik kan hücrelerine sahiptir ve her kaynaktan kök hücreler toplanabilir. Kemik iliği periferik kan kök hücre naklinin temel amacı, kemoterapi-radyoterapi sonrası tahrip olmuş, hasar görmüş kemik iliği hücrelerini restore etmektir. Kemik iliği hematopoietik kök hücre naklinin 4 ana türü vardır: Otolog nakil – kemoterapiden sonra önceden alınmış kök hücrelerin geri yerleştirilmesi; Allojeneik nakil – “donör” adı verilen başka bir kişiden kemik iliği hücrelerinin alınması. Donör kız kardeş, erkek kardeş, ebeveyn ise “akraba”, aksi takdirde “akraba olmayan” olarak adlandırılır.
Singeneik kök hücreler ikiz kardeşten alınır; Kordon kanı- göbek kordonundan kök hücrelerin nakli; Genetik olarak tamamen uyumlu bir donörden yapılan nakile “tam uyum”, tam olarak eşleşmeyen donörden yapılan nakile ise “miss match” adı verilmektedir. Yüksek dozda kemoterapi-radyoterapi sadece tümör hücrelerini değil aynı zamanda sağlıklı hücreleri de öldürür. Kemik iliği hematopoietik kök hücre nakline ne zaman ihtiyaç duyulur? Bu tedavi yöntemi esas olarak lenfomalar, lösemi, miyelom, miyelofibroz, miyelodisplastik sendrom, talasemi, orak hücreli anemi, aplastik anemi gibi hematolojik-onkolojik hastalıklarda ve diğer hastalıklarda kullanılmaktadır. Transplantasyon hastalığın remisyonu sırasında daha etkilidir.
Son yıllarda hematolojik hastalıkların yanı sıra diğer tümörlerde de kullanılıyor: testis meme tümörleri. Bir bağışçı nasıl eğitilir? Bu soruya cevap vermeden önce “HLA ion” adı verilen özel bir muayene yönteminden bahsetmek istiyoruz. HLA (İnsan Lökosit Antijeni) her insanda farklı olan bir protein kompleksidir. Ancak akrabalarda da benzer olma ihtimali yüksektir. Bu nedenle ilk bağışçı tercihi kardeşlerdir. Özel HLA tiplemeli genetik inceleme, donör olarak uyumluluğunu ortaya koyar. Bundan sonra donörün sağlık durumu kontrol edilir. Hematopoietik kök hücreler 3 kaynaktan toplanır: Kemik iliği – bu cerrahi bir işlemdir. Lokal anestezi sonrasında kemik iliği alınır. Bu kesinlikle zararsız bir işlemdir. Hücrelerin alındığı yerde biraz ağrı olabilir.
Periferik kandan hücre toplanmasına aferezleukaferez denir. İşlemden 4-5 gün önce donöre kök hücrelerin kemik iliğinden periferik kana taşınmasını sağlayan özel bir ilaç verilir. Kök hücreler genellikle bir venöz kateter yoluyla yanlardaki kalın damarlardan alınır. Donörün kanı aferez makinesinden geçtiğinde gerekli kök hücreler ayrıştırılarak toplanır. Toplandıktan sonra bağışçının kanı geri verilir. Toplanan kök hücreler dondurularak saklanır. Bu işlem sırasında hasta kemiklerde ağrı, genel yorgunluk, alt üst ekstremitelerde, dudak çevresinde uyuşukluk hissedebilir. Kordon kanı – göbek kanından alınır. Yeni doğmuş bir bebeğin göbek kordonundaki hücrelerin de nakli mümkündür. Göbek kordonunun kanı toplanır, dondurularak uzun süre saklanır. Kemik iliği nakli bazı hematolojik hastalıklarda yüksek dozda kemoterapi kullanılmasına olanak sağlar. Bu tedavide kemik iliği yeni hücre üretemediği için ölür, hastadan önceden alınan sağlıklı hücreler geri nakledilerek kemik iliği hematopoezinin fonksiyonlarının yeniden kazandırılması sağlanır. Bu nedenle düşük doz kemoterapinin etkili olmadığı durumlarda yüksek dozda kemoterapi, otolog kemik iliği nakli büyük önem taşıyor.
